De meeste mensen die dieren hebben zullen hier zonder te twijfelen ‘ja’ op antwoorden. Toch is er de afgelopen 100 jaar enorm veel gediscussieerd tussen wetenschappers of dieren emoties hebben. Emoties zijn moeilijk te meten bij dieren omdat ze per definitie subjectief zijn. Wat weten we nu? 

Emoties ontstaan in de hersenen

Hersenen zijn enorm complexe organen, die bestaan uit allerlei onderdelen (of regio’s), die met elkaar communiceren. Je kan de hersenen indelen in 3 niveaus:

• 1e niveau: basale processes die nodig zijn om te overleven, zoals het goed reageren op signalen van de zintuigen
• 2e niveau: leren en geheugen, met name onbewust
• 3e niveau: gedachten en redeneren, maar ook kunst, muziek en geloof ontstaan hier

De hersenen zijn gelaagd opgebouwd met aan de basis (hersenstam) het 1e niveau tot aan de buitenkant (hersenschors of cortex) het 3e niveau. Het lijkt alsof de hersenen tijdens de evolutie zijn “aangegroeid”, en er meer complexe lagen om de onderste lagen heen zijn ontwikkeld. De onderste lagen van mensen-hersenen lijken dan ook heel erg op de hersenen van diersoorten waarbij de bovenste lagen niet (ver) ontwikkeld zijn. 

Het blijkt dat de basis emoties, zoals angst, boosheid, lust, spel en nieuwsgierigheid onderdeel zijn van de basale processen om te overleven, en dus ontstaan in de hersenonderdelen van het 1e niveau. Omdat deze hersenonderdelen min of meer hetzelfde zijn in mensen en dieren, kan aangenomen worden dat dieren ook deze basale emoties kennen. 

Voelen dieren hun emoties? 

Er zijn verschillende onderzoeken gedaan om te proberen na te gaan of dieren dit soort basale emoties ook bewust voelen. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk om specifiek bepaalde hersenonderdelen te prikkelen en om zo een positieve of negatieve emotie te veroorzaken. Het blijkt dat het stimuleren van positieve emoties werkt als een beloning bij het aanleren van specifiek gedrag. En dat dieren een voorkeur hebben voor prikkelingen die positieve emoties veroorzaken. Als ze zelf een prikkeling kunnen aanzetten, dan zullen ze kiezen voor degene die de positieve emotie veroorzaakt. Dit laat zien dat dieren de basale emoties ook voelen, en dat hier waarschijnlijk zelfs de basis ligt voor het aan- of afleren van bepaalde dingen. 

Herkennen dieren emoties bij anderen? 

Niet alle huisdieren zijn even sterk ontwikkeld op dit vlak. Honden zijn sociale groepsdieren, en zijn helemaal ontwikkeld om samen te werken met andere honden en met mensen. Katten leven meer op zichzelf en zijn minder geselecteerd om echt samen te werken met mensen. Honden lijken daarom ook meer ingespeeld zijn op subtiele signalen en emoties van andere honden en mensen. Het blijkt inderdaad ook dat honden in staat zijn om op basis van foto’s en geluidsfragmenten van mensen verschillende basale emoties te onderscheiden. 

Hoe zit het met ingewikkeldere emoties?

Voor meer complexe emoties, zoals jaloezie, schaamte en gevoel van humor, zijn ook processen van het 3e niveau in de hersenen nodig. Het is veel lastiger om te bepalen of dieren dit soort emoties ook hebben en ervaren. Huisdieren zoals honden en katten worden al jaren beschouwd als dieren met een zelfbewustzijn, iets wat voortkomt uit 3e niveau processen in de hersenen. Er komen dan ook steeds meer aanwijzingen dat huisdieren ook meer complexe emoties hebben. Hoe ze die precies ervaren is heel lastig te zeggen, maar dat geldt natuurlijk ook voor mensen. Wie weet of je partner precies hetzelfde voelt als jij als jullie schamen? 

Bronnen

• Albuquerque, N., Guo, K., Wilkinson, A., Savalli, C., Otta, E., & Mills, D. (2016). Dogs recognize dog and human emotions. Biology Letters, 12(1). 
• Lea, S. E. G., & Osthaus, B. (2018). In what sense are dogs special? Canine cognition in comparative context. Learning & Behavior, 46(4), 335-363. 
• Panksepp, J. (2011). The basic emotional circuits of mammalian brains: Do animals have affective lives? Neurscience and Biobehavioural Reviews, 35, 1791-1804.