Veel gedragsproblemen zijn goed aan te pakken met bijvoorbeeld training en aanpassen van de leefomstandigheden. Maar in sommige gevallen heeft het toegevoegde waarde om medicijnen in te zetten. Medicatie is bijvoorbeeld behulpzaam als het gedrag van het dier zo afwijkend is dat het dier er erg last van heeft of minder open staat voor training. Er zijn verschillende soorten medicatie die kunnen worden ingezet voor gedragsproblemen. Hieronder staat een kort overzicht.
Let op: medicatie mag alleen voorgeschreven worden door een dierenarts, en moet altijd gecombineerd worden met gedragsbehandeling.
Wat doet gedragsmedicatie?
Medicijnen die het gedrag beïnvloeden werken op neurotransmitters in de hersenen: de stoffen die communicatie tussen zenuwcellen mogelijk maken. Er zijn verschillende neurotransmitters, met verschillende functies in het lichaam. Bij sommige gedragsproblemen is er een probleem met de neurotransmitters, bijvoorbeeld omdat er teveel zijn, of juist te weinig. Medicijnen kunnen het effect van een of meerdere neurotransmitters stimuleren of afremmen, en hiermee het gedrag beïnvloeden. Wat voor soort medicatie is er beschikbaar?
Antidepressiva (langwerkende medicatie) – serotonine
In sommige gevallen kan het nuttig zijn om antidepressiva te gebruiken bij honden of katten. Bijvoorbeeld wanneer het dier heel angstig is (denk aan angst voor geluiden, of verlatingsangst), compulsief gedrag vertoont (overmatig likken of kauwen, achter de eigen staart aan jagen), en bij bepaalde vormen van agressie en in huis plassen. Antidepressiva beïnvloeden met name de neurotransmitter serotonine. Middelen uit de groep van de SSRI’s (zoals fluoxetine – Reconcile) zijn specifieker voor serotonine, terwijl middelen uit de groep van de TCA’s (zoals clomipramine – Clomicalm, en Imipramine) ook andere neurotransmitters beïnvloeden. Antidepressiva moeten altijd voor langere tijd gebruikt worden, omdat het 2-6 weken kan duren voordat ze volledig effectief zijn. Bij de inzet van antidepressiva moet je voorzichtig zijn met combineren met andere middelen die serotonine beïnvloeden, zoals andere antidepressiva, selegeline (zie hieronder) en Sint-Janskruid.
Selegeline (langwerkende medicatie) – dopamine
Selegeline (Selgian) is een MOA-B-remmer en heeft vooral effect op de neurotransmitter dopamine (maar beïnvloedt ook andere neurotransmitters waaronder serotonine). Selegeline wordt vooral gebruikt bij honden met dementie (cognitief dysfunctie syndroom) omdat het niet alleen het gedrag beïnvloedt maar ook leren stimuleert en daarom ondersteunend kan werken bij oudere dieren. Selegeline kan ook ingezet worden bij angst en fobieën. Ook bij dit middel kan het lang duren voordat het optimaal werkt, soms zelfs 2 maanden. Omdat het ook serotonine beïnvloedt, mag dit middel niet gecombineerd worden met antidepressiva of Sint-Janskruid.
Benzodiazepines – kortwerkende angstremmers – GABA
Benzodiazepines beïnvloeden de neurotransmitter GABA, en verminderen daarmee angst. Het is een kortwerkend en snelwerkend middel, en kan daarom bijvoorbeeld ingezet worden bij geluidsangsten. Het heeft ook een kalmerend (sedatief) effect. Diazepam is geregistreerd voor de hond en de kat. Het soms geadviseerde alprazolam is niet geregistreerd in Nederland voor gebruik bij hond of kat. Een alternatief voor benzodiazepines is dexmedetomidine gel (Sileo), wat wel geregistreerd is voor gebruik bij de hond bij acute angst voor geluiden.
Anti-epilepsie medicatie
Middelen tegen epilepsie beïnvloeden ook neurotransmitters, zoals GABA, en worden daarom soms ook ingezet bij gedragsproblemen. Er zijn allerlei verschillende middelen in deze groep. Geregistreerd zijn bijvoorbeeld pregabalin (Bonqat) voor gebruik bij angst voor vervoer en de dierenarts bij de kat, en imepitoine (Pexion) wat bij de hond mag worden gebruikt als hij bang is voor harde geluiden zoals vuurwerk. Gabapentine wordt soms ook ingezet bij angst of compulsief gedrag, maar is hiervoor in Nederland niet geregistreerd.
Overige middelen
Er zijn nog allerlei andere middelen die het gedrag van dieren kunnen beïnvloeden. Veel van deze middelen zijn in Nederland niet geregistreerd voor dit doel, zoals buspirone of trazodone (angstremmend effect). Het middel propentofylline (Canergy, Vitofyllin) is geregistreerd voor de aanpak van sufheid en gedragsstoornissen bij de hond. Het stimuleert onder andere de bloedsomloop via verwijding van de bloedvaten (vasodilatatie) in de hersenen. Het wordt soms aangeraden bij dementie bij honden, maar er is helaas geen tot weinig bewijs van de werkzaamheid daarvoor.
Acepromazine (o.a. Vetranquil) werd vroeger nog wel eens geadviseerd bij angst voor vuurwerk of autorijden. Inmiddels weten we dat dit middel weinig effect heeft op angst, maar vooral de spieren in het lichaam ontspant. Dit middel zou daarom niet gebruikt moeten worden bij gedragsproblemen.
Tabel 1. Gedragsmedicatie geregistreerd in Nederland (op 5 januari 2022).
| Groep | Middel | Diersoort (geregistreerd voor) | Indicatie (geregistreerd voor) |
| SSRI’s | Fluoxetine (Reconcile) | Hond | Verlatingsangst |
| TCA’s | Clomipramine (Clomicalm) | Hond | Verlatingsangst |
| Imipramine | Hond | Angstplassen | |
| MOA-B-remmers | Selegeline (Selgian) | Hond | Gedragsstoornissen van emotionele aard, zoals angst, pathologische veranderingen van het humeur, depressies, asociaal gedrag en fobieën |
| Benzodiazepines | Diazepam | Hond, kat | Angst, opwinding |
| Anti-epileptica | Pregabaline (Bonqat) | Kat | Ongerustheid en angst door vervoer en dierenartsbezoek |
| Imepitoine (Pexion) | Hond | Epilepsie, onrust en angst bij geluidsfobie | |
| Overig | Dexmedetomidine (Sileo) | Hond | Acute angst en stress door geluid |
| Propentofylline (Canergy, Vitofyllin) | Hond | Sufheid, lethargie en algemene gedragsstoornissen |
Naast deze medicijnen zijn er nog allerlei voedingssupplementen, feromonen en andere middelen die gedrag kunnen beïnvloeden. Die heb ik hier buiten beschouwing gelaten.
Bronnen
CBG-MEB (2022). Diergeneesmiddeleninformatiebank. https://www.diergeneesmiddeleninformatiebank.nl [5 januari 2022]
Halsberghe, C. (2016). Gedragsmedicatie. Presentatie Kynocongres. https://www.kynocongres.nl/wp-content/uploads/2016/04/Kynotrain-2016-Gedragsmedicatie-website.pdf 5 januari 2022]
Landsberg, G. (2005). Therapeutic agents for the treatment of cognitive dysfunction syndrome in senior dogs. Progress in Neuro-Psychopharmacology and Biological Psychiatry 29(3), 471-479.
Landsberg, G., Hunthausen, W., & Ackerman, L. (2013c). Chapter 8: Pharmacologic intervention in behavioral therapy. In Behavior Problems of the Dog and Cat (pp. 113-138). Saunders Elsevier.
Simpson, B. S., & Papich, M. G. (2003). Pharmacologic management in veterinary behavioral medicine. Veterinary Clinics: Small Animal Practice, 33(2), 365-404.